Immunoterapia - przyszłość leczenia raka jajnika. Uwzględnienie biopsji płynnej jako innowacyjnego podejścia do diagnostyki.
Słowa kluczowe:
nowotwór jajnika, immunoterapiaStreszczenie
Nowotwór jajnika stanowi wyzwanie dla współczesnej ginekologii onkologicznej ze względu na późną wykrywalność, skłonność do nawrotów oraz rozwijania chemiooporności. Pomocna w przezwyciężeniu tych problemów może okazać się immunoterapia, która jednak posiada pewne ograniczenia ze względu na wybitnie supresorowe mikrośrodowisko guza nowotworowego jajnika. Obecnie prowadzonych jest wiele badań nad wykorzystywaniem metod z nią związanych m.in. terapie nacelowane na interleukinę 6 czy stosowanie szczepionek, uczulających układ odpornościowy na antygeny nowotworowe. Inne, np. bewacyzumab, który jest przeciwciałem monoklonalnym wiążącym VEGF, czy inhibitory PARP stosowane u pacjentek z mutacją genów BRCA1/BRCA2, należą już do standardów leczenia. Nie tylko leczenie, ale także nowoczesne i nieinwazyjne metody diagnostyki są rozwijane, takie jak biopsja płynna, która umożliwia wykrywanie, w procesie analizy krwi obwodowej, charakterystycznych składników (ctDNA, cfDNA, CTCs, TEPs, egzosomy) uwalnianych przez komórki nowotworowe. Immunoterapia stanowi przyszłość leczenia wielu nowotworów, w tym również nowotworu jajnika.
Rozdziały
-
Immunoterapia - przyszłość leczenia raka jajnika. Uwzględnienie biopsji płynnej jako innowacyjnego podejścia do diagnostyki.
Bibliografia
Krajowy Rejestr Nowotworów; https://onkologia.org.pl/pl/nowotwor-jajnika-czym-jest
Roett MA, Evans P. Ovarian cancer: an overview. Am Fam Physician. 2009;80(6):609-616.
Diagnostyka raka jajnika; https://diag.pl/pacjent/artykuly/diagnostyka-raka-jajnika; Pobrane: 27.12.2022 r.
Polskie Towarzystwo Ginekologii Onkologicznej - Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka jajnika https://ptgo.pl/rekomendacje/zalecenia-polskiego-towarzystwa-ginekologii-onkologicznej-dotycza%CC%A8ce-diagnostyki-i-leczenia-raka-jajnika; Pobrane: 27.12.2022 r.
Zwrotnik raka Portal Onkologiczny, Rak jajnika - objawy, diagnostyka i rokowania https://www.zwrotnikraka.pl/objawy-raka-jajnika-symptomy/
Antoni Basta, Mariusz Bidziński, Andrzej Bieńkiewicz, Paweł Blecharz, Lubomir Bodnar, Robert Jach, Paweł Knapp, Zbiegniew Kojs, Jan Kotarski, Janina Markowska, Marcin Misiek, Jacek Sznurkowski, Łukasz Wicherek, Włodzimierz Sawicki, Agnieszka Timorek, Jan Bahyrycz, Radosław Mądry The Board of the Polish Society of Oncological Gynaecology and Working Group on Ovarian Cancer
Polskie Towarzystwo Ginekologii Onkologicznej - Leczenie chirurgiczne raka jajnika – Rekomendacje ESGO; https://ptgo.pl/rekomendacje/leczenie-chirurgiczne-raka-jajnika-rekomendacje-esgo; Pobrane: 27.12.2022r.
García-Martínez E, Pérez-Fidalgo JA. Immunotherapies in ovarian cancer. EJC Suppl. 2020;15:87-95. Published 2020 Aug 22. doi:10.1016/j.ejcsup.2020.02.002
Zhu JW, Charkhchi P, Akbari MR. Potential clinical utility of liquid biopsies in ovarian cancer. Mol Cancer. 2022;21(1):114. Published 2022 May 11. doi:10.1186/s12943-022-01588-8
Liu JF, Kindelberger D, Doyle C, Lowe A, Barry WT, Matulonis UA. Predictive value of circulating tumor cells (CTCs) in newly-diagnosed and recurrent ovarian cancer patients. Gynecol Oncol. 2013;131(2):352-356. doi:10.1016/j.ygyno.2013.08.006
Obermayr E, Castillo-Tong DC, Pils D, et al. Molecular characterization of circulating tumor cells in patients with ovarian cancer improves their prognostic significance -- a study of the OVCAD consortium. Gynecol Oncol. 2013;128(1):15-21. doi:10.1016/j.ygyno.2012.09.021
Yang J, Ma J, Jin Y, et al. Development and validation for prognostic nomogram of epithelial ovarian cancer recurrence based on circulating tumor cells and epithelial-mesenchymal transition. Sci Rep. 2021;11(1):6540. Published 2021 Mar 22. doi:10.1038/s41598-021-86122-4
Fan T, Zhao Q, Chen JJ, Chen WT, Pearl ML. Clinical significance of circulating tumor cells detected by an invasion assay in peripheral blood of patients with ovarian cancer. Gynecol Oncol. 2009;112(1):185-191. doi:10.1016/j.ygyno.2008.09.021
Asante DB, Calapre L, Ziman M, Meniawy TM, Gray ES. Liquid biopsy in ovarian cancer using circulating tumor DNA and cells: Ready for prime time?. Cancer Lett. 2020;468:59-71. doi:10.1016/j.canlet.2019.10.014
Kim JH, Chung HH, Jeong MS, Song MR, Kang KW, Kim JS. One-step detection of circulating tumor cells in ovarian cancer using enhanced fluorescent silica nanoparticles. Int J Nanomedicine. 2013;8:2247-2257. doi:10.2147/IJN.S45059
Taylor DD, Gercel-Taylor C. MicroRNA signatures of tumor-derived exosomes as diagnostic biomarkers of ovarian cancer [published correction appears in Gynecol Oncol. 2010 Jan;116(1):153]. Gynecol Oncol. 2008;110(1):13-21. doi:10.1016/j.ygyno.2008.04.033
Gao YC, Wu J. MicroRNA-200c and microRNA-141 as potential diagnostic and prognostic biomarkers for ovarian cancer. Tumour Biol. 2015;36(6):4843-4850. doi:10.1007/s13277-015-3138-3
Kim S, Choi MC, Jeong JY, et al. Serum exosomal miRNA-145 and miRNA-200c as promising biomarkers for preoperative diagnosis of ovarian carcinomas. J Cancer. 2019;10(9):1958-1967. Published 2019 May 12. doi:10.7150/jca.30231
Piek J, In ’t Veld S, Best M, et al. EP457 Assessment of ovarian tumors with tumor educated platelets (TEPs). Int J Gynecol Cancer. 2019;29(Suppl 4):A291. https://doi.org/10.1136/ijgc-2019-ESGO.516.
Shen J, Zhu X, Fei J, Shi P, Yu S, Zhou J. Advances of exosome in the development of ovarian cancer and its diagnostic and therapeutic prospect. Onco Targets Ther. 2018;11:2831-2841. Published 2018 May 15. doi:10.2147/OTT.S159829
Marek Jakóbisiak, Witold Lasek; Immunologia nowotworów; Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Immunologia; wydanie VII; Warszawa 2020; PWN
Bund V, Azaïs H, Bibi-Triki S, et al. Basics of immunotherapy for epithelial ovarian cancer. J Gynecol Obstet Hum Reprod. 2022;51(2):102283. doi:10.1016/j.jogoh.2021.102283
Yang C, Xia BR, Zhang ZC, Zhang YJ, Lou G, Jin WL. Immunotherapy for Ovarian Cancer: Adjuvant, Combination, and Neoadjuvant. Front Immunol. 2020;11:577869. Published 2020 Oct 6. doi:10.3389/fimmu.2020.577869
Jakub Gołąb, Immunologia ciąży, Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Witold Lasek; Immunologia; wydanie VII; Warszawa 2020; PWN
Katarzyna Skórka, Marlena Kot, Joanna Knap, Zaburzenia układu immunologicznego u chorych na przewlekłą białaczkę limfocytową; Zakład Hematoonkologii Doświadczalnej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie; Postepy Hig Med Dosw (online), 2019; 73: 117-132 e-ISSN 1732-2693;
Horikawa N, Abiko K, Matsumura N, et al. Expression of Vascular Endothelial Growth Factor in Ovarian Cancer Inhibits Tumor Immunity through the Accumulation of Myeloid-Derived Suppressor Cells. Clin Cancer Res. 2017;23(2):587-599. doi:10.1158/1078-0432.CCR-16-0387
Zhang M, He Y, Sun X, et al. A high M1/M2 ratio of tumor-associated macrophages is associated with extended survival in ovarian cancer patients. J Ovarian Res. 2014;7:19. Published 2014 Feb 8. doi:10.1186/1757-2215-7-19
Yuan X, Zhang J, Li D, et al. Prognostic significance of tumor-associated macrophages in ovarian cancer: A meta-analysis. Gynecol Oncol. 2017;147(1):181-187. doi:10.1016/j.ygyno.2017.07.007
Yin M, Li X, Tan S, et al. Tumor-associated macrophages drive spheroid formation during early transcoelomic metastasis of ovarian cancer. J Clin Invest. 2016;126(11):4157-4173. doi:10.1172/JCI87252
Givel AM, Kieffer Y, Scholer-Dahirel A, et al. miR200-regulated CXCL12β promotes fibroblast heterogeneity and immunosuppression in ovarian cancers. Nat Commun. 2018;9(1):1056. Published 2018 Mar 13. doi:10.1038/s41467-018-03348-z
Nieman KM, Kenny HA, Penicka CV, et al. Adipocytes promote ovarian cancer metastasis and provide energy for rapid tumor growth. Nat Med. 2011;17(11):1498-1503. Published 2011 Oct 30. doi:10.1038/nm.2492
Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Małgorzata Firczuk; Cytokiny; Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Immunologia; wydanie VII; Warszawa 2020; PWN
Browning L, Patel MR, Horvath EB, Tawara K, Jorcyk CL. IL-6 and ovarian cancer: inflammatory cytokines in promotion of metastasis. Cancer Manag Res. 2018;10:6685-6693. Published 2018 Dec 5. doi:10.2147/CMAR.S179189
Isobe A, Sawada K, Kinose Y, et al. Interleukin 6 receptor is an independent prognostic factor and a potential therapeutic target of ovarian cancer. PLoS One. 2015;10(2):e0118080. Published 2015 Feb 6. doi:10.1371/journal.pone.0118080
Browning L, Patel MR, Horvath EB, Tawara K, Jorcyk CL. IL-6 and ovarian cancer: inflammatory cytokines in promotion of metastasis. Cancer Manag Res. 2018;10:6685-6693. Published 2018 Dec 5. doi:10.2147/CMAR.S179189
Y.J. Tang, Z.L. Sun, W.G. Wu; Inhibitor of signal transducer and activator of transcription 3 (STAT3) suppresses ovarian cancer growth, migration and invasion and enhances the effect of cisplatin in vitro; Genet. Mol. Res. 14 (1): 2450-2460 (2015); DOI http://dx.doi.org/10.4238/2015.March.30.3
Szender JB, Papanicolau-Sengos A, Eng KH, et al. NY-ESO-1 expression predicts an aggressive phenotype of ovarian cancer. Gynecol Oncol. 2017;145(3):420-425. doi:10.1016/j.ygyno.2017.03.509
Raza, A., Merhi, M., Inchakalody, V.P. et al. Unleashing the immune response to NY-ESO-1 cancer testis antigen as a potential target for cancer immunotherapy. J Transl Med 18, 140 (2020). https://doi.org/10.1186/s12967-020-02306-y
Odunsi K, Matsuzaki J, Karbach J, et al. Efficacy of vaccination with recombinant vaccinia and fowlpox vectors expressing NY-ESO-1 antigen in ovarian cancer and melanoma patients. Proc Natl Acad Sci U S A. 2012;109(15):5797-5802. doi:10.1073/pnas.1117208109
Zhang M, He Y, Sun X, et al. A high M1/M2 ratio of tumor-associated macrophages is associated with extended survival in ovarian cancer patients. J Ovarian Res. 2014;7:19. Published 2014 Feb 8. doi:10.1186/1757-2215-7-19
Markowska A, Sajdak S, Markowska J, Huczyński A. Angiogenesis and cancer stem cells: New perspectives on therapy of ovarian cancer. Eur J Med Chem. 2017;142:87-94. doi:10.1016/j.ejmech.2017.06.030
Khalique S, Banerjee S. Nintedanib in ovarian cancer. Expert Opin Investig Drugs. 2017;26(9):1073-1081. doi:10.1080/13543784.2017.1353599
Medycyna praktyczna dla pacjentów; Bewacyzumab (opis profesjonalny); dostępne: https://www.mp.pl/pacjent/leki
"FDA approves bevacizumab in combination with chemotherapy for ovarian cancer". U.S. Food and Drug Administration (FDA). czerwiec 2018. Pobrane: 12.01.2023.
"FDA approves olaparib plus bevacizumab as maintenance treatment for ovarian, fallopian tube, or primary peritoneal cancers". U.S. Food and Drug Administration (FDA) (Press release). 8.05.2020. Pobrane: 12.01.2023
Blecharz P, Mądry R, Jasiówka M. Treatment of advanced ovarian cancer with bevacizumab in Poland — a chance to improve survival still missed. Oncol Clin Pract 2016; 12: 167–178. DOI: 10.5603/OCP.2016.0009.
Arjaans M, Oude Munnink TH, Oosting SF, et al. Bevacizumab-induced normalization of blood vessels in tumors hampers antibody uptake. Cancer Res. 2013;73(11):3347-3355. doi:10.1158/0008-5472.CAN-12-3518
Inhibitory polimerazy poli(ADP-rybozy) (PARP) w terapii nowotworów z mutacjami BRCA1/2Katarzyna Kluzek , Aneta Białkowska , Aleksandra Koczorowska , Małgorzata Zdzienicka, Katedra i Zakład Genetyki Molekularnej Komórki, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy
DOI: 10.5604/17322693.1000548
Rodriguez-Garcia A, Sharma P, Poussin M, et al. CAR T Cells Targeting MISIIR for the Treatment of Ovarian Cancer and Other Gynecologic Malignancies. Mol Ther. 2020;28(2):548-560. doi:10.1016/j.ymthe.2019.11.028
Kersual N, Garambois V, Chardès T, et al. The human Müllerian inhibiting substance type II receptor as immunotherapy target for ovarian cancer. Validation using the mAb 12G4. MAbs. 2014;6(5):1314-1326. doi:10.4161/mabs.29316
Pépin D, Sosulski A, Zhang L, et al. AAV9 delivering a modified human Mullerian inhibiting substance as a gene therapy in patient-derived xenografts of ovarian cancer. Proc Natl Acad Sci U S A. 2015;112(32):E4418-E4427. doi:10.1073/pnas.1510604112
Zhao J, Song Y, Liu D. Clinical trials of dual-target CAR T cells, donor-derived CAR T cells, and universal CAR T cells for acute lymphoid leukemia. J Hematol Oncol. 2019;12(1):17. Published 2019 Feb 14. doi:10.1186/s13045-019-0705-x
Wprost zdrowie;Dostępne: https://zdrowie.wprost.pl/medycyna/choroby/10219119/polki-sie-nie-badaja-3-mln-kobiet-chodzi-do-ginekologa-raz-w-roku; Pobrane: 03.01.2023
Wanjia Tian, Ningjing Lei, Junying Zhou; Extracellular vesicles in ovarian cancer chemoresistance, metastasis, and immune evasion; Cell Death Dis. 2022 styczeń 18;13(1):64. doi: 10.1038/s41419-022-04510-8.
Sharma S, Alharbi M, Kobayashi M, et al. Proteomic analysis of exosomes reveals an association between cell invasiveness and exosomal bioactivity on endothelial and mesenchymal cell migration in vitro. Clin Sci (Lond). 2018;132(18):2029-2044. Published 2018 Sep 18. doi:10.1042/CS20180425
Taki M, Abiko K, Baba T, et al. Snail promotes ovarian cancer progression by recruiting myeloid-derived suppressor cells via CXCR2 ligand upregulation. Nat Commun. 2018;9(1):1685. Published 2018 Apr 27. doi:10.1038/s41467-018-03966-7
Opublikowane
7 czerwca 2023
Prawa autorskie (c) 2023 Julia Konieczny, Zuzanna Kolanko, Natalia Krauzowicz, Paweł Krupa, Aleksandra Kotapka, Martyna Kulwicka
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
