Metody zapobiegania ostrego oraz przewlekłego odrzucania przeszczepu wątroby - aktualny stan wiedzy

Autorzy

Maciej Smreczak - Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Biofizyki im. prof. Zbigniewa Religi, Wydział Nauk Medycznych w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach; Julia Cieśla - Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Biofizyki im. prof. Zbigniewa Religi, Wydział Nauk Medycznych w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach ; Michał Wilk - Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Biofizyki im. prof. Zbigniewa Religi, Wydział Nauk Medycznych w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach ; Patryk Walocha - Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Biofizyki im. prof. Zbigniewa Religi, Wydział Nauk Medycznych w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach ; Martyna Szlenk - Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Biofizyki im. prof. Zbigniewa Religi, Wydział Nauk Medycznych w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach ; Aleksandra Spychał - Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Biofizyki im. prof. Zbigniewa Religi, Wydział Nauk Medycznych w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Słowa kluczowe:

wątroba, transplantacja, immunosupresja, odrzucanie, przeszczep

Streszczenie

Transplantologia to jedna z najszybciej rozwijających się dziedzin medycyny zajmująca się przeszczepianiem komórek, tkanek i narządów. Transplantacja wątroby na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci przeszła ogromną rewolucję od eksperymentów na modelach psich do uznanej metody leczenia większości postaci niewydolności wątroby u ludzi. Jednakże, wciąż poważnym problemem współczesnej transplantologii jest proces odrzucania przeszczepu, zarówno w postaci ostrej jak i przewlekłej, co stanowi jedną z głównych przyczyn utraty przeszczepionego narządu. Pomimo tego, że przeszczepy allogeniczne wątroby wykazują niskie ryzyko indukcji procesu autoimmunologicznego, to najważniejszą metodą leczenia oraz zapobiegania wystąpienia odrzutów przeszczepów wątroby nadal jest spersonalizowane dawkowanie leków immunosupresyjnych. Rozsądne stosowanie immunosupresji oparte na kompleksowej ocenie stanu klinicznego ma kluczowe znaczenie dla długoterminowych wyników i jakości życia pacjenta poddanego procedurze przeszczepienia wątroby. Optymalne dostosowanie IS stanowi balans między ryzykiem uszkodzenia narządu w wyniku odrzucenia a działaniami niepożądanymi wynikającymi ze stosowanego leczenia. W poniższej pracy zebrano doniesienia dotyczące patofizjologii ostrego oraz przewlekłego odrzutu oraz ich podtypów. Ponadto, opisano dotychczas stosowane schematy leczenia i zapobiegania odrzutu wątroby oraz przedstawiono nowoczesne metody, które stanowią obiecującą perspektywę współczesnej terapii odrzucania przeszczepów wątroby. 

Bibliografia

Busuttil RW, De Carlis LG, Mihaylov PV, Gridelli B, Fassati LR, Starzl TE. The first report of orthotopic liver transplantation in the Western world.Am J Transplant. 2012;12(6):1385-1387. doi:10.1111/j.1600-6143.2012.04026.x

STARLZ TE, KAUPP HA Jr, BROCK DR, LAZARUS RE, JOHNSON RV. Reconstructive problems in canine liver homotransplantation with special reference to the postoperative role of hepatic venous flow. Surg Gynecol Obstet. 1960;111:733-743.

Zarrinpar A, Busuttil RW. Liver transplantation: past, present and future. Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2013;10(7):434-440. doi:10.1038/nrgastro.2013.88

STARZL TE, MARCHIORO TL, VONKAULLA KN, HERMANN G, BRITTAIN RS,WADDELL WR. HOMOTRANSPLANTATION OF THE LIVER IN HUMANS. SurgGynecol Obstet. 1963;117:659-676.

Marroni CA, Fleck AM Jr, Fernandes SA, et al. Liver transplantation and alcoholic liver disease: History, controversies, and considerations. World J Gastroenterol. 2018;24(26):2785-2805. doi:10.3748/wjg.v24.i26.2785

Meirelles Júnior RF, Salvalaggio P, Rezende MB, et al. Liver transplantation: history, outcomes and perspectives. Einstein (Sao Paulo). 2015;13(1):149-152. doi:10.1590/S1679-45082015RW3164

Song AT, Avelino-Silva VI, Pecora RA, Pugliese V, D'Albuquerque LA, Abdala E. Liver transplantation: fifty years of experience. World J Gastroenterol. 2014;20(18):5363-5374. doi:10.3748/wjg.v20.i18.5363

Fox AN, Brown RS Jr. Is the patient a candidate for liver transplantation?. Clin Liver Dis. 2012;16(2):435-448. doi:10.1016/j.cld.2012.03.014

Krawczyk, M. (2018). Historia przeszczepiania wątroby w Polsce. Polish Journal of Surgery, 90(3), 60-68.

Czerwiński, J., Malanowski, P., Grzywacz, A., & Łęczycka, A. (2021). Poltransplant Biuletyn Informacyjny.

https://www.poltransplant.org.pl/alokacja2.html#watroba2018&gsc.tab=0

https://pulsmedycyny.pl/zabrze-pierwszy-w-polsce-jednoczesny-przeszczep-watroby-i-obu-pluc-972783

Libby P, Pober JS. Chronic rejection. Immunity. 2001;14(4):387-397. doi:10.1016/s1074-7613(01)00119-4

Cvetkovski F, Hexham JM, Berglund E. Strategies for Liver Transplantation Tolerance. Int J Mol Sci.2021;22(5):2253. Published 2021 Feb 24. doi:10.3390/ijms22052253

Angelico R, Sensi B, Manzia TM, et al. Chronic rejection after liver transplantation: Opening the Pandora's box. World J Gastroenterol. 2021;27(45):7771-7783. doi:10.3748/wjg.v27.i45.7771

Ayvazoğlu Soy EH, Akdur A, Karakaya E, Moray G, Haberal M. Liver Transplant Recipients Who Survive for More Than 10 Years: A Long-Term Survey. Exp Clin Transplant. 2022;20(Suppl 1):20-23. doi:10.6002/ect.MESOT2021.O8

Lee M. Antibody-Mediated Rejection After Liver Transplant. Gastroenterol Clin North Am. 2017;46(2):297-309. doi:10.1016/j.gtc.2017.01.005

Choudhary NS, Saigal S, Bansal RK, Saraf N, Gautam D, Soin AS. Acute and Chronic Rejection After Liver Transplantation: What A Clinician Needs to Know. J Clin Exp Hepatol. 2017;7(4):358-366. doi:10.1016/j.jceh.2017.10.003

Uebayashi EY, Okajima H, Yamamoto M, et al. The New Challenge in Pediatric Liver Transplantation: Chronic Antibody-Mediated Rejection. J Clin Med. 2022;11(16):4834. Published 2022 Aug 18. doi:10.3390/jcm11164834

Wiesner RH, Ludwig J, van Hoek B, Krom RA. Current concepts in cell-mediated hepatic allograft rejection leading to ductopenia and liver failure. Hepatology. 1991;14(4 Pt 1):721-729. doi:10.1016/0270-9139(91)90064-3

Waaga AM, Gasser M, Laskowski I, Tilney NL. Mechanisms of chronic rejection. Curr Opin Immunol. 2000;12(5):517-521. doi:10.1016/s0952-7915(00)00132-1

Joosten SA, van Kooten C, Paul LC. Pathogenesis of chronic allograft rejection. Transpl Int. 2003;16(3):137-145. doi:10.1007/s00147-003-0554-x

R. Wan, “Humoral immunity-mediated chronic rejection in liver transplantation is associated with predominant IL-10 expression,” Frontiers in Bioscience, vol. E4, no. 1, p. 2121, 2012, doi: 10.2741/529.

Legaz I, Bolarín JM, Campillo JA, et al. Killer Cell Immunoglobulin-like Receptors (KIR) and Human Leucocyte Antigen C (HLA-C) Increase the Risk of Long-Term Chronic Liver Graft Rejection. Int J Mol Sci. 2022;23(20):12155. Published 2022 Oct 12. doi:10.3390/ijms232012155

Zhang H, Li Z, Li W. M2 Macrophages Serve as Critical Executor of Innate Immunity in Chronic Allograft Rejection. Front Immunol. 2021;12:648539. Published 2021 Mar 17. doi:10.3389/fimmu.2021.648539

J. Koo and H. L. Wang, “Acute, Chronic, and Humoral Rejection,” Surg Pathol Clin, vol. 11, no. 2, pp. 431–452, Jun. 2018, doi: 10.1016/j.path.2018.02.011.

Vij M, Rammohan A, Rela M. Long-term liver allograft fibrosis: A review with emphasis on idiopathic post-transplant hepatitis and chronic antibody mediated rejection. World J Hepatol. 2022;14(8):1541-1549. doi:10.4254/wjh.v14.i8.1541

H. Suhling et al., “Chronische Abstoßung,” Internist (Berl), vol. 57, no. 1, pp. 25–37, Jan. 2016, doi: 10.1007/s00108-015-3806-9.

Kerkar N, Yanni G. 'De novo' and 'recurrent' autoimmune hepatitis after liver transplantation: A comprehensive review. J Autoimmun. 2016;66:17-24. doi:10.1016/j.jaut.2015.08.017

Abu-Amara M, Yang SY, Tapuria N, Fuller B, Davidson B, Seifalian A. Liver ischemia/reperfusion injury: processes in inflammatory networks--a review. Liver Transpl. 2010;16(9):1016-1032. doi:10.1002/lt.22117

Ronca V, Wootton G, Milani C, Cain O. The Immunological Basis of Liver Allograft Rejection. Front Immunol. 2020;11:2155. Published 2020 Sep 2. doi:10.3389/fimmu.2020.02155

Ponticelli C. The mechanisms of acute transplant rejection revisited. J Nephrol. 2012;25(2):150-158. doi:10.5301/jn.5000048

Kupiec-Weglinski JW, Busuttil RW. Ischemia and reperfusion injury in liver transplantation. Transplant Proc. 2005;37(4):1653-1656. doi:10.1016/j.transproceed.2005.03.134

Lee M. Antibody-Mediated Rejection After Liver Transplant. Gastroenterol Clin North Am. 2017;46(2):297-309. doi:10.1016/j.gtc.2017.01.005

Tilney NL, Kupiec-Weglinski JW. The biology of acute transplant rejection. Ann Surg. 1991;214(2):98-106. doi:10.1097/00000658-199108000-00002

Choudhary NS, Saigal S, Bansal RK, Saraf N, Gautam D, Soin AS. Acute and Chronic Rejection After Liver Transplantation: What A Clinician Needs to Know. J Clin Exp Hepatol. 2017;7(4):358-366. doi:10.1016/j.jceh.2017.10.003

Sumpter TL, Abe M, Tokita D, Thomson AW. Dendritic cells, the liver, and transplantation. Hepatology. 2007;46(6):2021-2031. doi:10.1002/hep.21974

Lei H, Reinke P, Volk HD, Lv Y, Wu R. Mechanisms of Immune Tolerance in Liver Transplantation-Crosstalk Between Alloreactive T Cells and Liver Cells With Therapeutic Prospects. Front Immunol. 2019;10:2667. Published 2019 Nov 19. doi:10.3389/fimmu.2019.02667

Afzali B, Lechler RI, Hernandez-Fuentes MP. Allorecognition and the alloresponse: clinical implications. Tissue Antigens. 2007;69(6):545-556. doi:10.1111/j.1399-0039.2007.00834.x

Keshavarz Z, Zareei N, Afshari A, Karimi MH, Yaghobi R, Malekhosseini SA. TLR2 and TLR4 mRNA expression levels in liver transplant patients with acute rejection. Immunobiology. 2021;226(4):152107. doi:10.1016/j.imbio.2021.152107

Liu Z, Fan H, Jiang S. CD4(+) T-cell subsets in transplantation. Immunol Rev. 2013;252(1):183-191. doi:10.1111/imr.12038

de Groen PC, Kephart GM, Gleich GJ, Ludwig J. The eosinophil as an effector cell of the immune response during hepatic allograft rejection. Hepatology. 1994;20(3):654-662. doi:10.1016/0270-9139(94)90102-3

Ware R, Kumar V. Complexity and function of natural killer T cells with potential application to hepatic transplant survival. Liver Transpl. 2017;23(12):1589-1592. doi:10.1002/lt.24950

Neil DA, Hübscher SG. Current views on rejection pathology in liver transplantation. Transpl Int. 2010;23(10):971-983. doi:10.1111/j.1432-2277.2010.01143.x

Chong AS. B cells as antigen-presenting cells in transplantation rejection and tolerance. Cell Immunol. 2020;349:104061. doi:10.1016/j.cellimm.2020.104061

Mugaanyi J, Tong J, Lu C, Mao S, Huang J, Lu C. Risk factors for acute rejection in liver transplantation and its impact on the outcomes of recipients. Transpl Immunol. 2023;76:101767. doi:10.1016/j.trim.2022.101767

Shindoh J, Akamatsu N, Tanaka T, et al. Risk factors for acute liver allograft rejection and their influences on treatment outcomes of rescue therapy in living donor liver transplantation. Clin Transplant. 2016;30(8):880-885. doi:10.1111/ctr.12760

Shepherd RW, Turmelle Y, Nadler M, et al. Risk factors for rejection and infection in pediatric liver transplantation. Am J Transplant. 2008;8(2):396-403. doi:10.1111/j.1600-6143.2007.02068.x

Kueht ML, Cotton RT, Galvan NT, O'Mahony CA, Goss JA, Rana A. Profiling immunologic risk for acute rejection in liver transplantation: Recipient age is an important risk factor. Transpl Immunol. 2016;38:44-49. doi:10.1016/j.trim.2016.07.002

Rodríguez-Perálvarez M, Rico-Juri JM, Tsochatzis E, Burra P, De la Mata M, Lerut J. Biopsy-proven acute cellular rejection as an efficacy endpoint of randomized trials in liver transplantation: a systematic review and critical appraisal. Transpl Int. 2016;29(9):961-973. doi:10.1111/tri.12737

Jain A, Demetris AJ, Kashyap R, et al. Does tacrolimus offer virtual freedom from chronic rejection after primary liver transplantation? Risk and prognostic factors in 1,048 liver transplantations with a mean follow-up of 6 years. Liver Transpl. 2001;7(7):623-630. doi:10.1053/jlts.2001.25364

Yilmaz F, Aydin U, Nart D, et al. The incidence and management of acute and chronic rejection after living donor liver transplantation. Transplant Proc. 2006;38(5):1435-1437. doi:10.1016/j.transproceed.2006.02.108

Demetris AJ, Bellamy C, Hübscher SG, et al. 2016 Comprehensive Update of the Banff Working Group on Liver Allograft Pathology: Introduction of Antibody-Mediated Rejection. Am J Transplant. 2016;16(10):2816-2835. doi:10.1111/ajt.13909

Di Maira T, Little EC, Berenguer M. Immunosuppression in liver transplant. Best Pract Res Clin Gastroenterol. 2020;46-47:101681. doi:10.1016/j.bpg.2020.101681

Muduma G, Saunders R, Odeyemi I, Pollock RF. Systematic Review and Meta-Analysis of Tacrolimus versus Ciclosporin as Primary Immunosuppression After Liver Transplant. PLoS One. 2016;11(11):e0160421. Published 2016 Nov 3. doi:10.1371/journal.pone.0160421

Blakolmer K, Jain A, Ruppert K, et al. Chronic liver allograft rejection in a population treated primarily with tacrolimus as baseline immunosuppression: long-term follow-up and evaluation of features for histopathological staging. Transplantation. 2000;69(11):2330-2336. doi:10.1097/00007890-200006150-00019

P. T. Transplantacyjne, ZALECENIA PO PRZESZCZEPIENIU NARZĄDÓW. Fundacja Zjednoczeni dla Transplantacji, Warszawa, 2021.

Charlton M, Levitsky J, Aqel B, et al. International Liver Transplantation Society Consensus Statement on Immunosuppression in Liver Transplant Recipients [published correction appears in Transplantation. 2019 Jan;103(1):e37]. Transplantation. 2018;102(5):727-743. doi:10.1097/TP.0000000000002147

Neuberger JM, Bechstein WO, Kuypers DR, et al. Practical Recommendations for Long-term Management of Modifiable Risks in Kidney and Liver Transplant Recipients: A Guidance Report and Clinical Checklist by the Consensus on Managing Modifiable Risk in Transplantation (COMMIT) Group. Transplantation. 2017;101(4S Suppl 2):S1-S56. doi:10.1097/TP.0000000000001651

Choudhary NS, Saraf N, Saigal S, et al. Revisiting chronic rejection following living donor liver transplantation in the tacrolimus era: A single center experience. Clin Transplant. 2018;32(2):10.1111/ctr.13161. doi:10.1111/ctr.13161

Adam R, Karam V, Cailliez V, et al. 2018 Annual Report of the European Liver Transplant Registry (ELTR) - 50-year evolution of liver transplantation. Transpl Int. 2018;31(12):1293-1317. doi:10.1111/tri.13358

Kim H, Lee KW, Yi NJ, et al. Outcome and technical aspects of liver retransplantation: analysis of 25-year experience in a single major center. Transplant Proc. 2015;47(3):727-729. doi:10.1016/j.transproceed.2014.12.037

Akpinar E, Selvaggi G, Levi D, et al. Liver retransplantation of more than two grafts for recurrent failure. Transplantation. 2009;88(7):884-890. doi:10.1097/TP.0b013e3181b6f20e

Zhang GQ, Zhang CS, Sun N, Lv W, Chen BM, Zhang JL. Basiliximab application on liver recipients: a meta-analysis of randomized controlled trials. Hepatobiliary Pancreat Dis Int. 2017;16(2):139-146. doi:10.1016/s1499-3872(16)60183-2

L. M. J. Best et al., “Induction immunosuppression in adults undergoing liver transplantation: a network meta-analysis,” Cochrane Database Syst. Rev., vol. 2020, no. 1, 2020, doi: 10.1002/14651858.CD013203.pub2.

L. Penninga et al., “transplant recipients ( Protocol ),” 2012, doi: 10.1002/14651858.CD010252

Brunet M, Shipkova M, van Gelder T, et al. Barcelona Consensus on Biomarker-Based Immunosuppressive Drugs Management in Solid Organ Transplantation. Ther Drug Monit. 2016;38 Suppl 1:S1-S20. doi:10.1097/FTD.0000000000000287

Lutz HH, Schroeter B, Kroy DC, Neumann U, Trautwein C, Tischendorf JJ. Doppler Ultrasound and Transient Elastography in Liver Transplant Patients for Noninvasive Evaluation of Liver Fibrosis in Comparison with Histology: A Prospective Observational Study. Dig Dis Sci. 2015;60(9):2825-2831. doi:10.1007/s10620-015-3682-0

Banff schema for grading liver allograft rejection: an international consensus document. Hepatology. 1997;25(3):658-663. doi:10.1002/hep.510250328

Bernal W, Auzinger G, Dhawan A, Wendon J. Acute liver failure. Lancet. 2010;376(9736):190-201. doi:10.1016/S0140-6736(10)60274-7

Dogan N, Hüsing-Kabar A, Schmidt HH, Cicinnati VR, Beckebaum S, Kabar I. Acute allograft rejection in liver transplant recipients: Incidence, risk factors, treatment success, and impact on graft failure. J Int Med Res. 2018;46(9):3979-3990. doi:10.1177/0300060518785543

De Simone P, Metselaar HJ, Fischer L, et al. Conversion from a calcineurin inhibitor to everolimus therapy in maintenance liver transplant recipients: a prospective, randomized, multicenter trial. Liver Transpl. 2009;15(10):1262-1269. doi:10.1002/lt.21827

Germani G, Rodriguez-Castro K, Russo FP, et al. Markers of acute rejection and graft acceptance in liver transplantation. World J Gastroenterol. 2015;21(4):1061-1068. doi:10.3748/wjg.v21.i4.1061

Shi M, Liu Z, Wang Y, et al. A Pilot Study of Mesenchymal Stem Cell Therapy for Acute Liver Allograft Rejection. Stem Cells Transl Med. 2017;6(12):2053-2061. doi:10.1002/sctm.17-0134

Madill-Thomsen K, Abouljoud M, Bhati C, et al. The molecular diagnosis of rejection in liver transplant biopsies: First results of the INTERLIVER study. Am J Transplant. 2020;20(8):2156-2172. doi:10.1111/ajt.15828

Akoglu B, Kriener S, Martens S, et al. Interleukin-2 in CD8+ T cells correlates with Banff score during organ rejection in liver transplant recipients. Clin Exp Med. 2009;9(4):259-262. doi:10.1007/s10238-009-0042-4

Felmlee DJ, Coilly A, Chung RT, Samuel D, Baumert TF. New perspectives for preventing hepatitis C virus liver graft infection. Lancet Infect Dis. 2016;16(6):735-745. doi:10.1016/S1473-3099(16)00120-1

de Mare-Bredemeijer EL, Metselaar HJ. Optimization of the use of Calcineurin inhibitors in liver transplantation. Best Pract Res Clin Gastroenterol. 2012;26(1):85-95. doi:10.1016/j.bpg.2012.01.017

Goralczyk A. D., Bari N., Abu-Ajaj W., Lorf T., Ramadori G., Friede T., & Obed A. (2012). Calcineurin inhibitor sparing with mycophenolate mofetil in liver transplantion: a systematic review of randomized controlled trials. American journal of transplantation, 12(10), 2601-2607.

Beckebaum S, Cicinnati VR, Radtke A, Kabar I. Calcineurin inhibitors in liver transplantation - still champions or threatened by serious competitors?. Liver Int. 2013;33(5):656-665. doi:10.1111/liv.12133

Taner T. Liver transplantation: Rejection and tolerance. Liver Transpl. 2017;23(S1):S85-S88. doi:10.1002/lt.24840

Kim PT, Demetris AJ, O'Leary JG. Prevention and treatment of liver allograft antibody-mediated rejection and the role of the 'two-hit hypothesis'. Curr Opin Organ Transplant. 2016;21(2):209-218. doi:10.1097/MOT.0000000000000275

Popp FC, Renner P, Eggenhofer E, et al. Mesenchymal stem cells as immunomodulators after liver transplantation. Liver Transpl. 2009;15(10):1192-1198. doi:10.1002/lt.21862

Shi, M., Liu, Z., Wang, Y., Xu, R., Sun, Y., Zhang, M., ... & Wang, F. S. (2017). A pilot study of mesenchymal stem cell therapy for acute liver allograft rejection. Stem Cells Translational Medicine, 6(12), 2053-2061.

Opublikowane

8 sierpnia 2023
Prawa autorskie (c) 2023 Maciej Smreczak, Julia Cieśla, Michał Wilk, Patryk Walocha, Martyna Szlenk, Aleksandra Spychał

Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.