Mukowiscydoza - nowe aspekty leczenia modulatorami białka CFTR
Słowa kluczowe:
mukowiscydoza, terapia genowa, modulatory białka CFTRStreszczenie
Mukowiscydoza, czyli zwłóknienie wielotorbielowate (ang. cystic fibrosis - CF) jest najczęściej występującą wielonarządową chorobą o podłożu genetycznym rasy kaukaskiej. W Polsce u pacjentów około 25. roku życia dochodzi do zgonu w wyniku niewydolności oddechowej spowodowanej przewlekłą, powolną destrukcją oskrzeli z zajęciem miąższu płuc. Jeszcze do niedawna leczenie opierało się wyłącznie na leczeniu objawowym. Ostatnie postępy w leczeniu mukowiscydozy, skupiające się na leczeniu przyczynowym, dają nadzieję na poprawę komfortu życia pacjentów, jak również długości ich życia. Nowe możliwości leczenia mukowiscydozy z zastosowaniem terapii genowej modulatorami białka CFTR w monoterapii/terapii dwu- lub trójlekowej (schemat zależny od genotypu) z zastosowaniem potencjatorów (iwakaftor - nasilający działanie białka CFTR na powierzchni komórki, a także zwiększający światło kanału CFTR) oraz korektorów (lumakaftor, tezakaftor, eleksakaftor - działają poprzez zwiększenie liczby białek CFTR na powierzchni komórek).
Bibliografia
ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics. Who.int. Published 2025. Accessed April 12, 2025. https://icd.who.int/browse/2025-01/mms/en#514403112
Mazurek H, Mejza F. Mukowiscydoza. Medycyna Praktyczna. Published July 15, 2024. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.9.
Rutkowska J, Klaudia Skorek, Babiak R, et al. Cystic Fibrosis - a very common genetic disease among the population - a general review. Journal of Education Health and Sport. 2023;40(1):35-47.
Allen L, Allen L, Carr SB, et al. Future therapies for cystic fibrosis. Nature Communications. 2023;14(1).
Southern KW, Castellani C, Lammertyn E, et al. Standardy opieki w ramach leczenia przyczynowego (w tym z użyciem modulatorów białka CFTR) u osób chorujących na mukowiscydozę*. Pneumonologia Polska. 2024;5(2):45-68.
Castellani C, Duff AJA, Bell SC, et al. ECFS best practice guidelines: the 2018 revision. Journal of Cystic Fibrosis. 2018;17(2):153-178.
Szczeklik A, Gajewski P. Interna Szczeklika 2024/25. 1st ed. Medycyna Praktyczna; 2024.17.18.
Dickinson KM, Collaco JM. Cystic Fibrosis. Pediatrics in Review. 2021;42(2):55-67. doi:https://doi.org/10.1542/pir.2019-0212
Jaime A. López-Valdez, Luis A. Aguilar-Alonso, Vanessa Gándara-Quezada, et al. Cystic fibrosis: current concepts | Boletín Médico del Hospital Infantil de México. www.bmhim.com. Published November 16, 2020. https://www.bmhim.com/frame_esp.php?id=279
Scotet V, L’Hostis C, Férec C. The Changing Epidemiology of Cystic Fibrosis: Incidence, Survival and Impact of the CFTR Gene Discovery. Genes. 2020;11(6):589. doi:https://doi.org/10.3390/genes110605893.
Welcome to CFTR2 | CFTR2. www.cftr2.org. http://www.cftr2.org
Elexacaftor/Tezacaftor/Ivacaftor Accelerates Wound Repair in Cystic Fibrosis Airway Epithelium. Journal of Personalized Medicine. 2022;12(10):1577-1577. doi:https://doi.org/10.3390/jpm12101577
Mielus M., Walicka-Serzysko K., Sands D.: Rozpoznawanie i leczenie mukowiscydozy. Podsumowanie wytycznych European Cystic Fibrosis Society 2018. Med. Prakt., 2019; 6.
Gilligan PH. Infections in Patients with Cystic Fibrosis. Clinics in Laboratory Medicine. 2014;34(2):197-217. doi:https://doi.org/10.1016/j.cll.2014.02.0014.
Katarzyna Burdacka, Robert Walaszek, Tadeusz Kasperczyk, Anna Marszałek, Marcin Burdacki. Metody fizjoterapii stosowane w leczneiu mukowiscydozy - przegląd literatury. Published 2020. https://ruj.uj.edu.pl/server/api/core/bitstreams/10288012-2b29-4fa0-b73f-a6b69adfb030/content
Klara Iwaniszyn-Zapołoch, Anna Małek, Magdalena Marzęda, et al. View of Cystic fibrosis, with a focus on new therapies for causal treatment - CFTR protein modulators. Apcz.umk.pl. Published 2025. Accessed April 10, 2025. https://apcz.umk.pl/JEHS/article/view/39832/337029.
Chen Q, Shen Y, Zheng J. A review of cystic fibrosis: Basic and clinical aspects. Animal Models and Experimental Medicine. 2021;4(3):220-232.
Guo J, Garratt A, Hill A. Worldwide rates of diagnosis and effective treatment for cystic fibrosis. Journal of Cystic Fibrosis. 2022;21(3).
Dolce D, Claut L, Colombo C, et al. Different management approaches and outcome for infants with an inconclusive diagnosis following newborn screening for cystic fibrosis (CRMS/CFSPID) and Pseudomonas aeruginosa isolation. Journal of cystic fibrosis. 2023;22(1):73-78. doi:https://doi.org/10.1016/j.jcf.2022.07.007
Amanda L. Stapleton, Adam J. Kimple, Jennifer L. Goralski, et al. Elexacaftor-Tezacaftor- Ivacaftor improves sinonasal outcomes in cystic fibrosis. Journal of Cystic Fibrosis. Published online March 14, 2022. https://www.cysticfibrosisjournal.com/article/S1569-1993(22)00051-0/pdf15.
Ong T, Ramsey BW. Cystic fibrosis: A review. JAMA. 2023;329(21):1859-1871. doi:https://doi.org/10.1001/jama.2023.8120
Barry PJ, Simmonds NJ. Diagnosing Cystic Fibrosis in Adults. Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine. 2023;44(2). doi:https://doi.org/10.1055/s-0042-1759881
Bergougnoux A, Délétang K, Pommier A, et al. Functional characterization and phenotypic spectrum of three recurrent disease-causing deep intronic variants of the CFTR gene. Journal of Cystic Fibrosis. 2019;18(4):468-475. doi:https://doi.org/10.1016/j.jcf.2018.10.0125.
Raraigh KS, Aksit MA, Hetrick K, et al. Complete CFTR gene sequencing in 5,058 individuals with cystic fibrosis informs variant-specific treatment. Journal of Cystic Fibrosis. 2021;21(3). doi:https://doi.org/10.1016/j.jcf.2021.10.0116.
Sondo E, Cresta F, Pastorino C, et al. The L467F-F508del Complex Allele Hampers Pharmacological Rescue of Mutant CFTR by Elexacaftor/Tezacaftor/Ivacaftor in Cystic Fibrosis Patients: The Value of the Ex Vivo Nasal Epithelial Model to Address Non-Responders to CFTR-Modulating Drugs. International Journal of Molecular Sciences. 2022;23(6):3175-3175. doi:https://doi.org/10.3390/ijms230631757.
Tümmler B. Post-approval studies with the CFTR modulators Elexacaftor-Tezacaftor—Ivacaftor. Frontiers in Pharmacology. 2023;14. doi:https://doi.org/10.3389/fphar.2023.115820719.
Kleizen B, van Willigen M, Mijnders M, et al. Co-Translational Folding of the First Transmembrane Domain of ABC-Transporter CFTR is Supported by Assembly with the First Cytosolic Domain. Journal of Molecular Biology. 2021;433(13):166955. doi:https://doi.org/10.1016/j.jmb.2021.166955
Lopez A, Daly C, Vega-Hernandez G, MacGregor G, Rubin JL. Elexacaftor/tezacaftor/ivacaftor projected survival and long-term health outcomes in people with cystic fibrosis homozygous for F508del. Journal of Cystic Fibrosis. 2023;22(4). doi:https://doi.org/10.1016/j.jcf.2023.02.00421.
Stanke F, Pallenberg ST, Tamm S, et al. Changes in cystic fibrosis transmembrane conductance regulator protein expression prior to and during elexacaftor-tezacaftor-ivacaftor therapy. Frontiers in Pharmacology. 2023;14. doi:https://doi.org/10.3389/fphar.2023.1114584
eMPendium, Indeks Leków. Published April 12, 2025. https://www.mp.pl/empendium/empendium_mobilne
Wielka Baza ChPL. Chpl.com.pl. Published 2025. http://chpl.com.pl/#detail=2117727222.
Search | European Medicines Agency (EMA). European Medicines Agency (EMA). Published March 26, 2019. Accessed April 12, 2025. https://www.ema.europa.eu/en/search?f%5B0%5D=ema_search_entity_is_document%3ADocument&f%5B1%5D=ema_medicine_bundle%3Aema_medicine&f%5B2%5D=ema_med_status%3Aauthorised&landing_from=73303&search_api_fulltext=symkevi
ANEKS I CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO.; 2024. Accessed April 12, 2025. https://www.ema.europa.eu/pl/documents/product-information/orkambi-epar-product-information_pl.pdf
Kalydeco | European Medicines Agency (EMA). European Medicines Agency (EMA). Published August 6, 2012. Accessed April 12, 2025. https://www.ema.europa.eu/en/medicines/human/EPAR/kalydeco#authorisation-details
ANEKS I CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO.; 2024. Accessed April 12, 2025. https://www.ema.europa.eu/pl/documents/product-information/symkevi-epar-product-information_pl.pdf
ANEKS I CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO.; 2025. Accessed April 12, 2025. https://www.ema.europa.eu/pl/documents/product-information/kaftrio-epar-product-information_pl.pdf
Taylor-Cousar JL, Jain R. Maternal and fetal outcomes following elexacaftor-tezacaftor-ivacaftor use during pregnancy and lactation. Journal of Cystic Fibrosis. Published online March 2021. doi:https://doi.org/10.1016/j.jcf.2021.03.006
Pruszko C, Jachimowicz M. Orkambi ® (Lumakaftor + Iwakaftor) W Leczeniu Mukowiscydozy U Chorych Z Homozygotyczną Mutacją F508del Genu CFTR Osoby Do Kontaktu.; 2019. Accessed April 12, 2025. https://bip.aotm.gov.pl/assets/files/zlecenia_mz/2019/143/AW/143_AW_1_OT.4331.36.2019_ORKAMBI.pdf
Katarzyna Walicka-Serzysko, Orlik T, Sands D, et al. Terapia nebulizacyjna u chorych na mukowiscydozę — konsensus Polskiego Towarzystwa Mukowiscydozy. Pneumonologia Polska. 2021;2(3-4):126-136. Accessed April 12, 2025. https://journals.viamedica.pl/pneumonologia_polska/article/view/88287/65595
Rafał Olszanecki, Paweł Wołkow, Jacek Jawień. Farmakologia. Mechanizmy - Leki - Farmakoterapia Oparta Na Faktach. Tom 2. PZWL; 2023.
Dorota Sands, Andrzej Milanowski. Mukowiscydoza - Zakład Badań Przesiewowych i Diagnostyki Metabolicznej - IMiD. Imid.med.pl. Published 2019. Accessed April 12, 2025. https://przesiew.imid.med.pl/mukowiscydoza.html
Dorota Sands, Katarzyna Walicka-Serzysko, Zbigniew Doniec, Agnieszka Mastalerz-Migas, Halina Batura-Gabryel, Władysław Pierzchała. Rekomendacje postępowania w mukowiscydozie - KOMPAS CF. Published 2017. https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://www.termedia.pl/Journal/-98/pdf-31161-10&ved=2ahUKEwiD-YHEjtOMAxVILRAIHa1-En8QFnoECCEQAQ&usg=AOvVaw21OYwc4LcJc6Y4LMG73fks
Taccetti G, Terlizzi V, Campana S, et al. Antibiotic treatment of bacterial lung infections in cystic fibrosis. European journal of pediatrics. 2024;184(1):82. doi:https://doi.org/10.1007/s00431-024-05905-9
Pierre-Régis Burgel, Ballmann M, Pavel Drevinek, et al. Considerations for the use of inhaled antibiotics for Pseudomonas aeruginosa in people with cystic fibrosis receiving CFTR modulator therapy. BMJ Open Respiratory Research. 2024;11(1):e002049-e002049. doi:https://doi.org/10.1136/bmjresp-2023-00204942.
Kuna O, Stachurą K, Niemiec P. Przegląd metod fizjoterapii oddechowej u pacjentów z mukowiscydozą. Published 2023. 3. http://psjd.icm.edu.pl/psjd/element/bwmeta1.element.psjd-bb7599af-b86c-4843-b487-924aa9ebd057
Elborn JS. Cystic fibrosis. The Lancet. 2016;388(10059):2519-2531. doi:https://doi.org/10.1016/s0140-6736(16)00576-620.
Woś H. Przestrzeganie zaleceń rehabilitacyjnych u pacjentów pediatrycznych z mukowiscydozą. Fizjoterapiapolska.pl. Published 2023.
Polskie Towarzystwo Walki z Mukowiscydozą. Ptwm.org.pl. Published 2024. https://ptwm.org.pl10.
Wilschanski M, Munck A, Carrion E, et al. ESPEN-ESPGHAN-ECFS guideline on nutrition care for cystic fibrosis. Clinical Nutrition (Edinburgh, Scotland). 2024;43(2):413-445.
Declercq D, Van Braeckel E, Marchand S, Van daele S, Van Biervliet S. Sodium Status and Replacement in Children and Adults Living with Cystic Fibrosis: A Narrative Review. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics. 2020;120(9):1517-1529. 12.
Leonard A, Bailey J, Bruce A, et al. Nutritional considerations for a new era: A CF foundation position paper. Journal of Cystic Fibrosis: Official Journal of the European Cystic Fibrosis Society. Published online May 23, 2023:S1569-1993(23)001406.11.
Green DM, Lahiri T, Raraigh KS, et al. Cystic Fibrosis Foundation Evidence-Based Guideline for the Management of CRMS/CFSPID. Pediatrics. Published online April 5, 2024. doi:https://doi.org/10.1542/peds.2023-064657
Opublikowane
6 sierpnia 2025
Prawa autorskie (c) 2025 Aleksandra Kryczka, Magdalena Kowal, Natalia Kryczka
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
